Hoog aantal slachtoffers als gevolg van werk moet en kan lager

Tijdens Workers Memorial Day werd stilgestaan bij slachtoffers van arbeidsgerelateerde ongevallen, beroepsziekten en is gelijktijdig een oproep tot verbetering. Want de aanhoudende hoge cijfers moeten en kunnen lager. 

Elk jaar herdenken vakbonden wereldwijd de werknemers die ziek zijn geworden door hun werk, gewond raken of zelfs om het leven komen. Deze internationale herdenking valt elk jaar op 28 april. Hoewel de herdenking in het verleden ligt, blijft er genoeg reden om aandacht te besteden aan het onderwerp. 

Zo schreef de Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV) vooral reflectief en kritisch in hun aankondiging naar Workers Memorial Day. Zowel de politiek als bedrijven zouden meer moeten en ook kunnen doen, om het aantal arbeidsongevallen en gevallen van beroepsziekte te verminderen, blijkt uit reactie van een woordvoerder van de vakbond.  

Ongevallen en beroepsziekte  
Je staat er waarschijnlijk nooit bij stil, maar jaarlijks komen er zo’n 50-70 mensen om het leven door een arbeidsongeval. Daarnaast komen er nog eens zo’n 4000 mensen om het leven door beroepsziekte, voor een groot deel door blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Wereldwijd gaat het naar schatting om zo’n 2,3 miljoen arbeidsgerelateerde sterfgevallen per jaar. 
 

Naast een minuut van stilte, organiseerde de vakbond samen met Stichting Arbeidsongevallen een symposium in Den Haag. Ook in andere Nederlandse steden werd aandacht besteed aan deze dag. Zo was er in Twente, naar aanleiding van een onderzoek van FNV en een onderzoeksjournalist, extra aandacht voor verzwegen arbeidsongevallen. Een fenomeen dat laatst nog eens bevestigd werd in het jaarverslag van de Arbeidsinspectie (2021).

Bedrijven moeten beter…
Het moet en kan dus anders. Om te beginnen moeten volgens de vakbond bedrijven zelf aan de bak. Zij zijn immers verantwoordelijk voor een veilige en gezonde werkplek. Bedrijven doen te weinig en zouden meer moeten doen om de eerder genoemde cijfers te drukken. Registratie, interne samenwerking en de meldplicht van incidenten worden als aandachtspunten genoemd.

registreren
‘Bedrijven schieten nu tekort, omdat ze bijna niets registreren over blootstelling aan gevaarlijke stoffen, terwijl dit wel zou moeten’, laat Annika Heerekop, woordvoerder FNV, weten. Van de vierduizend Nederlanders die jaarlijks als gevolg van een beroepsziekte overlijden, zou driekwart het gevolg zijn van onbeschermd werken met gevaarlijke stoffen. ‘We willen dat bedrijven beter gaan registreren en dat de Arbeidsinspectie hier ook meer op gaat controleren.’ 

intern samenwerken
Het bedrijf is verantwoordelijk voor het welzijn van de werknemers. Ja, de werkgever is eindverantwoordelijke, maar vraagstukken rondom gezond en veilig werken hoeft hij of zij niet alleen op te lossen. Om dit te coördineren en/of toezicht op te houden, zijn er meerdere betrokkenen. Echter loopt het op dat punt vaak mis, laat de woordvoerder weten. ‘Er is slechts beperkte samenwerking tussen werkgever, medezeggenschap, preventiemedewerker en kerndeskundigen.’

Heerekop spreekt over de geringe samenwerking, maar duidt ook op het feit dat die soms simpelweg niet mogelijk is. ‘Een derde van de bedrijven heeft geen medezeggenschapsorgaan. Het is zelfs wettelijk verplicht om een ondernemingsraad (OR) te hebben als een bedrijf meer dan 50 werknemers.’ De FNV wil daarom dat géén medezeggenschap wordt beboet, net zoals in andere Europese landen om ons heen.

arbeidsongevallen melden 
In het vorige jaarverslag (2020) van de Arbeidsinspectie werd er nog gesproken over het vermoeden ‘dat niet alle meldingsplichtige arbeidsongevallen bij de Inspectie worden gemeld’. Twee jaar verder en het vermoeden is werkelijkheid geworden. Wat is er bekend over het fenomeen ondermeldingen en werd de ernst niet gezien of waren er andere focuspunten. Sharon Ponsteen deed al enige tijd onderzoek als freelance journalist en droeg bij aan het onderzoek van FNV. 

‘Het vermoeden bestond al langer’, kaart Sharon aan. Ze wijst op een interne memo uit 2015 van de Inspectie. Die kwam boven water nadat ze een beroep deed op de Wet Openbaarheid Bestuur (Wob). Toen al werd gesproken over ondermeldingen. ‘Er bleek dat ongeveer 30 tot 50 procent van de bouwongevallen met ziekenhuisopname als gevolg, werd verzwegen.’ (ongevallen die gemeld moeten worden, zijn ongevallen met blijvend letsel, ziekenhuisopname of dood tot gevolg, red.)

De vakbond startte in samenwerking met de journalist een onderzoek en verspreidde een enquête onder de Twentse leden. Volgens Regio Bestuurder Hans Hupkes zouden ze met de enquête hooguit 20 procent van de werkenden uit die regio hebben bereikt. Van dat percentage blijken er het afgelopen jaar 24 arbeidsongevallen niet gemeld te zijn, vertelt hij aan de Twentse Courant. 

De resultaten worden dan ook vaak omschreven als ‘het topje van de ijsberg’. Zo zijn deze afkomstig van 1 van de 35 arbeidsregio’s en zijn het vooral leden met een vaste baan die gereageerd hebben, waardoor de meest kwetsbare groep, zoals flexwerkers en arbeidsmigranten, ook niet meegerekend zijn. Een ding lijkt zeker: de cijfers liggen waarschijnlijk hoger dan nu is aangetoond. 

Naar verluidt komt de Nederlandse Arbeidsinspectie dit jaar met een plan van aanpak om dit probleem tegen te gaan. Wat dat precies gaat zijn, is nog onduidelijk. 

Inspectie 
De vinger van de vakbond wijst niet alleen richting het bedrijfsleven. Ook de Arbeidsinspectie schiet tekort in haar functioneren. De toezichthouder zou volgens de vakbond aan de hand van informatie betere beslissingen en inschattingen moeten maken om uiteindelijk risico’s te bepalen en te tackelen. 

‘De Arbeidsinspectie moet worden uitgebreid en uitgebouwd, met gebruikmaking van nieuwe handhavingstechnieken zoals werkgevers blootstellingsregisters van gevaarlijke stoffen laten opsturen. De Inspectie moet ook meer gaan monitoren op grenswaarden’, aldus Heerekop. 

Om een klein voorbeeld te geven: ‘De kans dat een inspecteur onaangekondigd langskomt op een bouwplaats is eens in de 24 jaar’, schreef Tubantia (2019). Dit laat sommige bedrijven de ruimte om een kosten-batenanalyse te maken, zegt ArboNed in meer recent gesprek. Met andere woorden, veiligheid wordt een kansberekening en heeft voor een bepaalde groep geen prioriteit. 

Het hebben van te weinig capaciteit en verouderde handhavingstechnieken leidt tot een minimale pakkans. Dit resulteert in onvoldoende aandacht voor het creëren van een veilige werkomgeving en vraagt dus om een nieuwe manier van handhaving. 

Workers Memorial Day
Met als thema: ‘Maak een veilige en gezonde werkplek een fundamenteel recht’, werden op 28 april niet alleen de slachtoffers herdacht, maar werd er juist een oproep gedaan om de hoge cijfers te reduceren. Veilig werken zou wereldwijd een grondrecht moeten zijn, maar dat is het nog niet. Hoewel we in Nederland wel een verstevigde rechtspositie als werknemer hebben, is ook hier werk aan de winkel.